همه چیز درباره جرم آدم ربایی
آدم‌ربايی به معنای سلب آزادی تن است و به انتقال يک شخص بدون رضايت او از محلی به محل ديگر با استفاده از زور، تهديد يا فريفتن گفته می شود.
در تعریفی دیگر می‌توان گفت که آدم‌ربايي به معنای سلب آزادی تن ديگری بدون رضايت او و با قصد نامشروع از راه جابجايی از محلی به محل ديگر است.
عناصر جرم آدم‌ربايی
الف) عنصر مادی:
1- موضوع جرم آدم ربايی ساده: انسان زنده كه حداقل 15 سال داشته باشد که در غير اين صورت ممكن است مشمول آدم‌ربايی مشدد يا دزديدن طفل تازه متولدشده يا مخفی كردن اموات قرار گيرد.
2- رفتار مجرمانه: انتقال جسم مجني‌عليه از محلي به محل ديگر با زور و تهديد و حيله؛ به‌طوری كه مجنی عليه اراده‌ای از خود نداشته باشد.
3- مرتكب و شكل ارتكاب: هر كسي مي‌تواند باشد كه به صورت مباشرت يا مداخله و به طور غيرمستقيم قابل تحقق است كه بحث مباشرت، شركت و معاونت مطرح می‌شود.
4- رضايت نداشتن مجنی عليه، شرط لازم است و بدون آن جرم محقق نمي‌شود.
5- نتيجه مجرمانه: درست است که در ماده 621 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی از نتيجه حرفي به ميان نيامده اما آدم‌ربايي از جرايم مقيد بوده و نتيجه آن نیز سلب آزادي از فرد ربوده‌شده است.
ب) عنصر معنوی:
1- سوءنيت عام: مرتكب علاوه بر علم به موضوع جرم و وصف آن يعني انسان زنده بايد در انجام عمل عامل هم باشد و علم و آگاهي مرتكب به عدم رضايت بزه ديده شرط نيست اين جرم مطلق است و نيازي به سوء نيت خاص ندارد و مفروض است پس ربودن انسان زنده كه در حال خواب يا بيهوشی است مشمول اين حكم مي‌باشد.
2- انگيزه مرتكب: به طور معمول، مقنن انگيزه را به عنوان يكي از اجزای تشكيل‌دهنده عنصر رواني جرايم به‌شمار نمي‌آورد و داشتن انگيزه شرافتمندانه در جرايم تعزيري و بازدارنده از جهات مخففه محسوب مي‌شود. با اين وجود انگيزه يكي از اجزای عنصر معنوي جرم آدم‌ربايي محسوب می‌شود.
هر چند مقنن در ماده 621 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، واژه قصد را بكار برده است ولي اين واژه بر انگيزه دلالت مي‌كند و دلالت بر سوء نيت خاص ندارد. فرد آدم‌ربا بايد عمد در ربودن فرد داشته باشد و با توجه به اينكه نتيجه جرم آدم‌ربايي از عمل مرتكب منفک نيست بنابراين سوءنيت خاص در سوءنيت عام مرتكب مستتر است و كسي كه قصد ربودن دیگری را دارد، در ضمن قصد سلب آزادي او را نيز دارد.
ج) عنصر قانونی:
عنصر قانونی این جرم نیز ماده 621 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامي است که بر اساس این ماده، هركس به قصد مطالبه وجه يا مال يا به قصد انتقام يا به هر منظور ديگر به عنف يا تهديد يا حيله يا به هر نحو ديگر شخصا يا توسط ديگري شخصي را بربايد يا مخفي كند، به حبس از 5 تا 15 سال محكوم خواهد شد. در صورتي كه سن مجني‌عليه كمتر از 15 سال تمام باشد يا ربودن توسط وسايل نقليه انجام پذيرد يا به مجني‌عليه آسيب جسمی يا حيثيتی وارد شود، مرتكب به حداكثر مجازات تعيين‌شده محكوم خواهد شد و در صورت ارتكاب جرايم ديگر به مجازات آن جرم نيز محكوم مي‌شود.
تبصره – مجازات شروع به ربودن 3 تا 5 سال حبس است.
شرایط تحقق جرم آدم‌ربایی
رضایت نداشتن شخص ربوده‌شده یکی از شرایط تحقق جرم آدم‌ربایی است. این شرط را می‌توان مهمترین عنصر تحقق جرم آدم‌ربایی دانست؛ زیرا به این معنا است که عمل ربایش باید بدون رضایت شخص ربوده‌شده صورت گیرد و با وجود رضایت شخص ربوده‌شده، تحقق این جرم منتفی است. به عنوان مثال شخصی با رضایت خود سوار اتومبیلی می‌شود که به مقصد خارج شهر در حرکت است و راننده در میانه راه و در بیرون از شهر، عمدا از مسیر خارج می‌شود و مسافر را به نقطه‌ای دور افتاده منتقل و او را محبوس می‌کند. در این حالت از لحظه انحراف راننده از مسیر و انتقال شخص به مکانی دیگر جرم آدم‌ربایی محقق می‌شود. در حقیقت انتقال شخص ربوده‌شده از محلی به محل دیگر را باید شرط دیگر وقوع جرم آدم‌ربایی عنوان کرد که در غیر این صورت این جرم بی‌معنا خواهد بود. در جرم آدم‌ربایی اساسا مباشرت و همکاری مجرم در ارتکاب جرم شرط نیست و رباینده بنا به تصریح ماده 621 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، می‌تواند این جرم را به وسیله دیگری انجام دهد؛ مانند زمانی که ربایش از سوی شخصی مجنون انجام گیرد. در این مورد سبب، اقوی از مباشر خواهد بود و مسئولیت کیفری متوجه سبب است. آدم‌ربایی جرمی عمدی است؛ بنابراین مرتکب باید قصد ربودن انسان زنده‌ای را برخلاف میل وی داشته باشد و با فقدان این شرط جرم آدم‌ربایی قابل تحقق نخواهد بود. مانند اینکه شخصی بدون اطلاع از اینکه شخصی در صندوق عقب اتومبیل وی محبوس است، او را به محل دیگری منتقل کند.
علل تشديد مجازات آدم‌ربايي
1- سن مجني‌عليه كمتر از 15 سال تمام باشد.
2- ربودن با وسيله نقليه باشد که اطلاق وسیله نقلیه در این مورد، شامل وسایل نقليه غيرموتوری مانند دوچرخه نیز مي‌شود.
3- رساندن آسيب جسمی به مجني‌عليه. در اینجا باید گفت که آسیب شامل آسيب‌های روحی و روانی در مجنی‌علیه نیز مي‌شود.
4- رساندن آسيب حيثيتی به مجني‌عليه. این فرض در صورتی مطرح می‌شود که بزه‌ديده مؤنث يا پسربچه زيبا باشد. در غير اين صورت، این موضوع بايد از طرف مجني‌عليه ثابت شود.
صور خاص آدم‌ربايي
1- ربودن طفل تازه متولد شده بر اساس ماده 631 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی. بر اساس این ماده، هر كس طفلي را كه تازه متولد شده است، بدزدد يا مخفی كند يا او را به جای طفل ديگری يا متعلق به زن ديگری غير از مادر طفل قلمداد کند، به 6 ماه تا 3 سال حبس محكوم خواهد شد و چنانچه احراز شود كه طفل مزبور مرده بوده است، مرتكب به يكصد هزار تا 500 هزار ريال جزای نقدی محكوم خواهد شد.
2- مخفی كردن اموات بر اساس ماده 635 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی. بر اساس این ماده، هركس بدون رعايت نظامات مربوط به دفن اموات، جنازه‌ای را دفن كند يا سبب دفن آن شود يا آن را مخفي کند، به جزای نقدی از يكصد هزار تا يك ميليون ريال محكوم خواهد شد.
3- مخفی كردن مجرم.
4- ربودن اتباع ايرانی: قانون تشديد مقابله با اقدامات تروريستی دولت آمريكا مصوب 10 آبان سال 1368.
مختصات جرم آدم‌ربايي
1- جرم آدم‌ربایی از جرايم آني به شمار مي‌رود. در تعریف جرم آنی باید گفت هنگامی که عنصر مادی جرم در یک لحظه واقع شود، جرم آنی به وقوع پیوسته است. مانند قتل، سرقت، ازدواج مجدد بـدون اجازه دادگاه در شرایطی که قانوناً جـرم تلقی شود (به این دلیل که در لحظه انعقاد عقد، نکاح دوم تحقق می‌یابد)، ساخت خانه بدون مجوز قانونی (که با کار گذاشتن اولین سنگ بنا واقع می‌شود) یا نصب آگهی در محل‌های ممنوع با ضمانت اجرای کیفری.
2- مقيّد به نتيجه است.
3- از جرايم غير قابل گذشت محسوب می‌شود.
4- مجازات اين جرم غير قابل تعليق است.
مجازات جرم آدم‌ربايي
طبق ماده 621 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی، مجازات جرم آدم‌ربايي ساده، حبس از 5 تا 15 سال است و در صورتي كه سن مجني‌عليه كمتر از 15 سال يا ربودن با استفاده از وسيله نقليه باشد يا به مجني‌عليه آسيب جسمي يا حيثيتي وارد شود، مرتكب به حداكثر مجازات يعني 15 سال حبس محكوم خواهد شد و در صورت ارتكاب جرايم ديگر به مجازات آن جرم نيز محكوم مي‌شود.
آدم‌ربایی و گروگان‌گیری
جرم آدم‌ربایی و گروگان‌گیری دو مصداق از جرایم علیه اشخاص هستند که آزادی تن را مورد تعرض قرار داده و موجبات سلب آزادی تن را فراهم می‌کنند. این جرایم علاوه بر اینكه آزادی تن اشخاص را سلب می‌كنند، در اغلب اوقات صدمات بدنی (ضرب و جرح و قتل) و صدمات حیثیتی (ریختن آبرو، شرف و هتک ناموس) بر افراد وارد می‌كنند كه غیر قابل جبران است و غالباً با نوعی عنف، تهدید و اجبار یا حیله و نیرنگ با انگیزه‌های سوء همراه هستند.
تفاوت بازداشت غيرقانوني با آدم‌ربايي
1- فاعل جرم بازداشت غیرقانونی، مقامات قضايي و مأموران ذي‌صلاح هستند اما آدم‌ربايي توسط افراد عادی صورت مي‌گيرد.
2- جرم بازداشت غیرقانونی از طريق صدور دستور و قرار صورت می‌گیرد اما آدم‌ربایی از طريق انجام فعل مادی ربودن انجام می‌شود.
3- ممکن است صدور دستور بازداشت، به دلیل در دسترس نبودن متهم یا گذاشتن وثیقه توسط او، به بازداشت متهم منتهی نشود اما جرم آدم‌ربایی اینگونه نیست.
4- آدم‌ربايي به صورت مخفيانه انجام مي‌شود اما بازداشت به صورت اداري و علني.
معاونت در آدم‌ربایی
ماده ۱۲۶ قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، معاونت در جرم را به طور کلی تعریف کرده است. بر اساس این ماده، اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند:
الف – هر کس، دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوءاستفاده از قدرت، موجب وقوع جرم شود.
ب- هر کس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارایه دهد.
پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
تبصره- برای تحقق معاونت در جرم، وحدت قصد و تقدم یا اقتران زمانی (هم‌زمان بودن) بین رفتار معاون و مرتکب جرم شرط است. چنانچه فاعل اصلی جرم، جرمی شدیدتر از آنچه مقصود معاون بوده است، مرتکب شود، معاون به مجازات معاونت در جرم خفیف‌تر محکوم می شود. با توجه به تعریف قانونگذار از معاون در جرم، می‌توان معاونت در آدم‌ربایی را نیز اینگونه تعریف کرد: هر گاه کسی با علم و عمد، وسایل ارتکاب جرم آدم‌ربایی و نوزادربایی را تهیه کرده یا افراد را به ارتکاب جرم فوق تحریک یا ترغیب یا تهدید یا تطمیع کند یا به هر طریق دیگر وقوع جرم را تسهیل کند، معاون در جرم شناخته شده و مجازات او حداقل مجازات مقرر در قانون برای همان جرم است که برای جرم آدم‌ربایی 5 سال و نوزادربایی 6 ماه حبس پیش‌بینی شده است.
شروع به آدم‌ربایی
اگر شخصی شروع به آدم‌ربایی کند یعنی قصد ارتکاب جرم کرده و شروع به اجرای آن کند اما جرم بنا به دلایلی اتفاق نیفتد به استناد ماده 122 قانون مجازات اسلامی در باب شروع به جرم مجازات می‌شود و بر اساس تبصره ماده 621 کتاب تعزیرات این قانون نیز به سه تا پنج سال حبس محکوم خواهد شد.
بر اساس ماده ۱۲۲، هر کس قصد ارتکاب جرمی کرده و شروع به اجرای آن کند اما به واسطه عامل خارج از اراده او قصدش معلق بماند، به شرح زیر مجازات می شود:
الف- در جرایمی که مجازات قانونی آنها سلب حیات، حبس دایم یا حبس تعزیری درجه یک تا سه است به حبس تعزیری درجه چهار.
ب – در جرایمی که مجازات قانونی آنها قطع عضو یا حبس تعزیری درجه چهار است به حبس تعزیری درجه پنج.
پ – در جرایمی که مجازات قانونی آنها شلاق حدی یا حبس تعزیری درجه پنج است، به حبس تعزیری یا شلاق یا جزای نقدی درجه 6.
تبصره- هرگاه رفتار ارتکابی، ارتباط مستقیم با ارتکاب جرم داشته اما به جهات مادی که مرتکب از آنها بی‌اطلاع است، وقوع جرم غیرممکن باشد، اقدام انجام‌شده در حکم شروع به جرم است.
برگرفته از روزنامه حمایت (تاریخ انتشار 1393/10/6)