همه چیز درباره نفقه
نفقه عبارت است از همه نيازهای متعارف و متناسب با وضعيت زن از قبيل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل، هزينه‌های درماني و بهداشتی و نيز خادم در صورت عادت يا احتياج به واسطه نقصان يا مرض که شوهر مکلف است همه آنها را متناسب با وضعيت خانوادگي و اجتماعي زن فراهم کرده و در اختيار او قرار دهد.
تنها در ازدواج دايم نفقه زن بر عهده شوهر است اما در نکاح منقطع، شوهر ملزم به پرداخت نفقه نيست؛ مگر اينکه در عقد شرط شده باشد. زن هنگامی می تواند نفقه مطالبه کند که از شوهر خود تمکين کرده باشد.
تمکين
در تعريف تمکين نيز بايد گفت که تمکين عبارت از برآوردن نيازهای شوهر و اجابت کردن خواسته‌های مشروع وی از سوی زن، يکی از مصاديق تمکين در قانون، اقامت زن در خانه دايمی شوهر است، به اين معنا که زن براي دريافت نفقه بايد در خانه شوهر زندگي کند مگر آن که حين وقوع عقد شرطي جز اين شده باشد.
همچنين در صورتی که زن بدون دليل موجه و بدون موافقت شوهر خانه را ترک و حتي در خانه پدر و مادر خويش اقامت کند، مرد می تواند از دادن نفقه امتناع کند. بر اساس قانون، زنی که بدون دليل موجه از تمکين همسرش خودداری کند، ناشزه ناميده می شود که در اين صورت مرد می تواند علاوه بر عدم پرداخت نفقه از دادگاه تقاضای طلاق کرده يا درخواست ازدواج مجدد کند.
معاف نشدن مردان از پرداخت نفقه حتی درباره زنان شاغل
در صورتی که ادامه حضور زن در خانه مشترک، متضمن بيم بدني، مالي يا شرافتي باشد، زن مي‌تواند از دادگاه درخواست کند به او اجازه دهد در مکان امني زندگي کند، در اين صورت شوهر مکلف به پرداخت نفقه خواهد بود. نکته مهم در مورد نفقه اين است که حتی در صورتی که زن شخصاً درآمد مستقلي داشته باشد، اين موضوع مرد را از پرداخت نفقه معاف نمی کند.
ضمانت اجرای خودداری مرد از پرداخت نفقه
دو نوع ضمانت اجرا برای خودداری مرد از پرداخت نفقه وجود دارد، اول ضمانت اجرای حقوقي که در اين صورت، هرگاه با وجود تمکين زن، شوهر از پرداخت نفقه خودداری کند، زن مي‌تواند با طرح دعوي حقوقي، محکوميت او را به پرداخت نفقه از دادگاه بخواهد؛ در اين صورت، دادگاه حکم به پرداخت نفقه خواهد داد. اگر دادگاه حکم به پرداخت نفقه صادر کند و مرد واقعاً از پرداخت آن ناتوان باشد، زن اين حق را دارد که در صورت تمايل، تقاضای طلاق کند.
نکته دوم، ضمانت اجرای جزايی است. بر اين اساس بايد گفت از آنجايي که نپرداختن نفقه در قانون ايران، جرم محسوب می شود، زن مي‌تواند با مراجعه به دادسرای عمومی، تعقيب جزايی شوهر را بخواهد که در اين صورت با اثبات عدم پرداخت نفقه، مرد علاوه بر پرداخت نفقه به مجازات مقرر در قانون نيز محکوم خواهد شد.
امکان مطالبه نفقه ايام گذشته توسط زن
زن مي‌تواند نفقه ايام گذشته خود را نيز مطالبه کند؛ اين در حالي است که در مورد فرزندان مشترک، الزام مرد به پرداخت نفقه از تاريخ تقديم دادخواست امکان‌پذير است؛ به اين معنا که فرزندان نمي‌توانند مدعي عدم پرداخت نفقه در گذشته شوند.
همچنين قانون، حقوقی را برای زناني که همسرانشان فوت مي‌کنند، در نظر گرفته است. تا سال 1381 هرگاه عقد ازدواج به دليل فوت شوهر منحل مي‌شد، در عين حال که زن مکلف بود (4 ماه و 10 روز) عدّه نگاه دارد و نمي‌توانست نفقه مطالبه کند اما با اصلاح ماده 1110 قانون مدني، زن مي‌تواند در ايام عدّه، نفقه خود را مطالبه کند.
نحوه محاسبه نفقه فرزند
بر اساس ماده 1999 قانون مدني، پرداخت و تامين نفقه اولاد به عهده پدر است و در صورتي که پدر فوت کرده باشد يا قادر به پرداخت نفقه فرزندان نباشد، پرداخت نفقه بر عهده پدربزرگ خواهد بود و در صورتي که جد پدري هم زنده نباشد يا نتواند نفقه بپردازد، تامين هزينه‌ها بر عهده مادر خواهد بود همچنين در صورتي که مادر هم نباشد يا خودش مشکلات معيشتی داشته باشد، تامين هزينه‌ها بر عهده اجداد پدری و اجداد مادر يعني مادربزرگ پدري يا مادربزرگ مادري خواهد بود.
بنابراين گزارش نفقه فرزندان به ترتيب ابتدا بر عهده پدر، دوم پدربزرگ پدري، سوم مادر، چهارم مادربزرگ پدري، مادربزرگ مادري و پدربزرگ مادری است. با اين اوصاف مي‌توان دريافت که قانون براي دريافت نفقه فرزندان، شيوه‌های مختلفي را پيش‌بيني کرده است.
در قانون پيش‌بينی شده است که اگر پدری با داشتن امکانات مالی از پرداخت نفقه فرزندانش خودداری کند، اين مساله بار کيفري دارد و فرزندان يا فردی که مسئوليت سرپرستي و نگهداری فرزندان را بر عهده دارد، می تواند عليه او در اين خصوص به دادگاه شکايت کند.
لازم به ذکر است که اگر پدر داراي اموالی باشد، اما از پرداخت نفقه به فرزندان خود امتناع کند، آنها مي‌توانند با ارايه دادخواست به دادگاه و دريافت رای قطعی به ميزان نفقه تعيين‌شده، اموال و دارايی پدر را به نفع خود توقيف کنند.
فرزند تا چه زمانی مستحق دريافت نفقه است؟
در شرع و قانون سن معيني براي نفقه فرزندان در نظر گرفته نشده است و عرفاً مادام که اولاد دارای شغل و درآمد مشخصی نباشند، پدر نسبت به پرداخت نفقه مسئوليت دارد. يکی از نکاتی که در اين زمينه در جامعه مي‌توان مشاهده کرد، اين است که تا زمانی که فرزند دختر، همسر انتخاب نکرده است يا فرزند پسر مشغول تحصيل باشد، به کارمندان حق اولاد پرداخت می شود.
نگهداری از فرزندان، حق و تکليف والدين
قانونگذار حضانت و نگهداری از فرزند را هم حق و هم تکليف والدين دانسته و طبيعی است که نگهداری از فرزندان مستلزم تامين هزينه‌ها و مخارج مورد نياز آن ها است.
حال يکي از پرسش‌هايی که در اينجا به ذهن متبادر مي‌شود، اين است که اگر پدر و مادری از يکديگر جدا شده باشند و حضانت فرزندان به مادر واگذار شده باشد و پدر در صورت جلسه طلاق، منزل مسکونيش را به مادر و فرزندان انتقال دهد آيا باز هم پدر مکلف به پرداخت نفقه است؟
در پاسخ به اين پرسش بايد گفت که اولا نفقه تنها شامل مسکن نمي‌شود بلکه غذا، اثاث منزل، هزينه‌های درمان، لباس و … نيز نفقه محسوب می شود. ثانياً پرداخت نفقه تکليف قانوني پدر است و مادر ولايتي بر فرزندان ندارد و موضوع حضانت و سرپرستی، موضوعی جدا از ولايت است.
نحوه محاسبه نفقه فرزند
کارشناسی که مسئول رسيدگي به پرونده نفقه فرزند و تعيين آن است، معمولا مبلغ نفقه را با توجه به وضعيت اجتماعي و نيازهای فرزند مشخص می کند. کارشناس مکلف است با بررسی وضع زندگي خانوادگي فرزند و نيز بررسي مدارکي که از سوی مادر يا قيم او ارايه مي‌شود، ميزان هزينه‌های نگهداری فرزند را محاسبه کند.
گاهی تصوری وجود دارد، مبني بر اينکه اگر زنی شاغل باشد، ديگر نمی تواند دريافت نفقه برای فرزندش را تقاضا کند؛ اين در حالی است که زنان شاغل هم می توانند بابت نفقه فرزند خود طرح دعوی کنند.
از سوی ديگر، موقعيت زندگی مادر در تعيين ميزان نفقه فرزند تاثير زيادی دارد و طبيعی است که وضعيت زندگی مادر به زندگی فرزند او نيز سرايت می کند. به عنوان مثال اگر مادری در دوران نوجوانی خود از وضعيت مرفهی برخوردار باشد يا در زمان طرح شکايت ساکن منطقه‌ای گرانقيمت باشد، اين مساله نيز در تعيين نفقه فرزند او موثر است. حتي ميزان نفقه فرزند از يک جامعه روستايی با يک شهر يا در نقاط مختلف شهر نيز متفاوت است.
محدوديت شکايت برای نفقه فرزند
پسران تا 18 سالگي و تا زماني که در خانه پدر خود تحصيل می کنند، حتي در صورت جدا نشدن پدر و مادر از هم مي‌توانند دادخواست نفقه فرزند ارايه کنند؛ اما پس از 18 سالگي و با اتمام تحصيل، ديگر پدر وظيفه‌اي براي پرداخت نفقه او نخواهد داشت.
دختران تا زمان ازدواج مي‌توانند تقاضای نفقه گذشته داشته باشند، اما اگر دختري ازدواج کند و پس از آن طلاق بگيرد دادگاه ديگر به شکايت او برای نفقه گذشته راي مثبت نمي‌دهد.
برگرفته از خبرگزاری میزن (تاریخ انتشار 1394/6/30)